Ekonomist Korkut Boratav, Sol Haber’de bugünkü köşe yazısında ABD’nin NATO’yu fiilen Karadeniz’e sokacak bir ‘Truva Atı’ tasarladığını yazdı. Boratav, Montrö’nün amaç alındığını belirterek, “NATO’yu fiilen Karadeniz’e sokacak bir ‘Truva Atı’ tasarlanmaktadır. Montrö ile Rusya’ya Karadeniz’de sağlanan teminatlı pozisyonun tasfiyesi hedeflenmektedir” dedi.
Korkut Boratav’ın yazısı şöyle:
“Ukrayna savaşı sonrasında ABD’nin Karadeniz üzerindeki dizaynları tartışıldı. 1936 tarihli Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni çiğneme gayeleri, emekli diplomatlar, amiraller ve ilerici müellifler tarafından eleştirildi.
Bu bahiste yeni kaynaklara ulaştım. Aktaralım, değerlendirelim.
‘Karadeniz’de ABD stratejisi dağılıyor’
Ara-başlığı ABD’de yayımlanan Naked Capitalism sitesinde Conor Gallagher’in 18 Ağustos 2024 tarihli yazısından aktardım. Müellif, solcudur; tıpkı sitede daha evvelki yazıları Türkiye-ABD ilgilerini yakından izlediğini gösteriyor.
ABD’nin Karadeniz yöresinde izlediği stratejiyi Gallagher şöyle özetlemiş: “Hazar Denizi’nden Adriyatik’e uzanan coğrafyanın Güney Kafkasya bölgesi Kuzey-Güney ve Doğu-Batı nakliye koridorlarının kesişme noktasıdır. ABD bu yüzden bu bölgedeki güç ve eşya hareketlerini denetlemelidir. Temel gaye Rusya ve Çin’i dışlamak; ABD ve NATO’yu sokmaktır.”
Bu kontrol, elbette Karadeniz havzasını da kapsayacaktır. Gallagher, ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı James O’Brien ABD Senatosu’ndaki konuşmasını aktarıyor:
“Karadeniz devletleri ortasındaki işbirliğini derinleştirmek istiyoruz; lakin kimi çevreler demokrasiye muhalif düşüyor; telaş uyandırıyor. Gürcistan üzere ülkelerde bizim üzere düşünen paydaşlarımızla çalışmalıyız; hükümetleri de Avro-Atlantik yörüngesine, demokrasiye yönlendirmeliyiz. Batı Balkanlar ve Moldova’yı Çin ile Rusya’nın habis tesirlerinden arındıran bir yol haritası oluşturuyoruz. Bu etrafta birtakım seçkinler AB ve NATO’ya katılmak için gerekli reformlardan kaçınıyorlar. Bunların yapılmasını elbirliği ile çalışarak sağlamalıyız.”
Bu sözler bir dizi “renkli devrimin” hedeflendiğini gösteriyor. Daha ne olsun? İşbirlikçilerinin ve “demokrasiye muhalif düşen çevrelerin” kimlikleri verilmiyor; o kadar…
Gürcistan’daki “pembe devrim” teşebbüsünün birinci basamaklarını bu yakınlarda izlemiştik. Muhakkak bir eşiği aşan dış finansman sağlayan dernek ve kuruluşları yabancı casus olarak tanımlayan bir yasaya karşı ayaklanma başlatılmış; AB taraftarları resmî binaları işgal etmişti. Ukrayna’da Rusya’ya karşı savaşan Gürcü Lejyonu’ndan ülkeye dönenler bastırıldı; hükümet ödün vermedi.
ABD Dışişleri bakan-yardımcısı ısrarcıdır: “Gürcistan hükümetinin bizim üzere düşünenlere devredilmesi, Avro-Atlantik yörüngesine yerleştirilmesi ve Karadeniz kıyısındaki derin liman inşası için Çin’le yapılan mukavelenin iptali” Ekim’de yapılacak seçime ertelendi.
Dışişleri Bakan-yardımcısı O’Brien, 15 Kasım’da Temsilciler Meclisi’ndeki bir konuşmasında Ermenistan’ın ABD için taşıdığı değeri vurguluyor: “Orta-Asya’yı Akdeniz’e bağlayan bir ticaret koridorunun inşası için istisnaî bir fırsatla karşı karşıyayız: Bu, ABD’nin katkısıyla Ermenistan’la Azerbaycan ortasında imzalanacak barış muahedesi olabilir.”
Ermenistan’da iktidar Batı ittifakına yakındır. Azerbaycan’la mutabakat ticaret koridorunun Ermenistan’dan geçmesini sağlarsa Orta Asya-Akdeniz ticaret kanalı da Amerikan denetiminde olacaktır. ABD, yalnızca bu ticaret koridorunun pozisyonunda değil, bölgedeki güçlü doğal gaz kaynaklarının kullanım ve tahsisinde de Rusya’nın dışlanmasına öncelik veriyor. Ne var ki, bölgede Ermenistan dışında ABD taleplerine teslim olan ülke yoktur. Bu “uyumsuz” hükümetlerden yalnızca Gürcistan açıkça hedeflenmektedir.
Türkiye, hem Montrö mukavelesinin kısıtlarını titizlikle uygulamakta; hem de TürkAkım Doğal Gaz Boru Hattı’nın kullanımında Rusya ve Türkiye’nin ortak çıkarlarını gözetmektedir. Bu yüzden, O’Brien’ın “demokrasiye karşıt düşen; kusurlu tavırları kaygı uyandıran” ülkeler kümesine girmektedir. En azından şimdilik, O’Brien’in pembe ihtilal senaryosunda ismi geçmemektedir.
Atlantik Kurulu Türkiye’yi uyarıyor
Türkiye’ye dönük açık uyarıları ABD Dışişleri Bakanlığı kaynaklarından değil, merkezi Washington’da olan Atlantik Konseyi’nden tespit ettim. Bu kuruluş, kendisini NATO’nun akıl hocası (“think-tank”) olarak tanımlamaktadır. Sitesinde 5 Temmuz 2024 tarihinde Yevgeniya Gaber imzası ile yayımlanan bir makalede Türkiye’nin Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) doruğuna katılması ve BRICS üyeliğine başvurma niyetine değiniliyor ve bu “tehlikeli eğilimlere” dikkat çekiliyor. Makaleden aktaralım:
“Rusya ile ticaret ve güç alanlarında işbirliği kısa devirde faydalı olabilir. Lakin Türkiye artık anlamalıdır ki, ekonomik ve güvenlik çıkarları Çin ve Rusya üzere otokratik rejimlerle değil Batı ile uyumludur. İstikrarsız ve anti-demokratik ülkelerle iş yapmak önemli jeopolitik riskler ve ağır ekonomik maliyetler içerir. Bir savaş iktisadı olan Rusya ile iş yapmak, ikincil (talî) yaptırımlar kelam konusu olduğunda fazla bir gelecek vaat etmez.”
İfadede yer alan kelamı edilen “ikincil yaptırımlar” tehdidinin muhatabı elbette “sakıncalı Rusya” ile işbirliğine kalkışan Türkiye’dir. Atlantik Kurulu sitesindeki makalenin muharriri, Türkiye’yi yalnızca ABD’den gelebilecek olan yaptırımlarla tehdit etme pervasızlığını nereden buluyor? NATO değil; “sadece Amerika” diyorum; çünkü “yaptırımlar” olarak isimlendirilen hukuk-dışı uygulamaları dünyaya yayan ABD’dir. Washington’daki Center for Economic and Policy Research (CEPR), ABD’nin dünya çapında yaygınlaştırdığı yaptırımların ülkelere dağılımını, içeriklerini yakından izlemektedir. Son tespitlerine nazaran, “düşük gelirli ülkelerin yüzde 60’ına, ağır insanî sonuçlar içeren ABD yaptırımları uygulanmaktadır” (CEPR, “Sanctions Watch”, Temmuz 2024).
Atlantik Kurulu muharriri pervasızlığında bir adım daha atıyor ve bugüne kadar Montrö Sözleşmesi’ni titizlikle uygulayan AKP iktidarını, Sözleşme’yi etkisiz kılma doğrultusunda yönlendirmeye kalkışıyor: Ukrayna savaşının Karadeniz’e yayılması sonrasında “Ocak 2024’te Türkiye’nin Bulgaristan ve Romanya ile birlikte kurduğu Karadeniz Mayın Tarama Misyon Gücü daima bir devriyeye dönüştürülmeli ve Rusya’nın Karadeniz’deki yasa-dışı faaliyetlerini engellemelidir. Karadeniz’de Türkiye, Romanya ve Bulgaristan ortasındaki işbirliğine ileride Ukrayna da katılırsa, karasularında Rusya’nın düzmece bayrak operasyonları engellenebilir ve bu ülkelerin Kuzey-Batı Karadeniz’deki varlıkları korunabilir.”
Atlantik Kurulu müellifine hatırlatılmalı ki “Karadeniz’e has temel “yasa”, bir milletlerarası hukuk dokümanı olan 1936 tarihli Montrö Boğazlar Sözleşmesi’dir. Anlaşıldığına nazaran, NATO’yu fiilen Karadeniz’e sokacak bir “Truva Atı” tasarlanmaktadır. Montrö ile Rusya’ya Karadeniz’de sağlanan teminatlı pozisyonun tasfiyesi hedeflenmektedir. İktidardaki parti kim olursa olsun Türkiye’nin sessiz kalması beklenemez.
Karşı cepheden farklı sesler: ‘Hegemonik Zorbalık’ eleştirisi
Atlantik Konseyi’ndeki makale, Türkiye’nin ŞİÖ bağlantısı ve BRICS’e katılma niyetini NATO ittifakı ile “uyumsuzluk” örnekleri olarak gösteriyor.
Gerçekten de ŞİÖ/BRICS topluluklarının “karşı cepheyi” temsil ettiği söylenebilir. Bu blokun kurucularından gelen farklı bir söylemi örnek alabiliriz. Çin Komünist Partisi Politbüro üyesi ve Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, önümüzdeki periyotta hükümetinin izleyeceği dış siyaset unsurlarını açıkladı (Tracking Peoples Daily, 13 Ağustos 2024).
Wang Yi’ye nazaran memleketler arası münasebetlerde artan huzursuzluklar ve lokal çatışmalar, öncelikle ABD’nin “hegemonik zorbalığından, yükselen güçleri baskı altında tutmasından” kaynaklanmalıdır. Bu tehditlere karşı Çin, “dış bağlantılarda milletlerarası hukukun ve BM sisteminin üstünlüğünü savunacaktır.” ABD ise, bir mühletten beri dış münasebetlerinde “kurallar dayalı bir milletlerarası sistemi” savunmaktadır; lakin bu gizemli kuralları açıklamaktan ısrarla kaçınmaktadır.
Çin ise memleketler arası alakalarda, “Barışçıl Birlikte Yaşamanın Beş İlkesi’ni izleyecek; yaptırımlara, dış müdahalelere ve uzun-kollu yargıya karşı direnmeyi güçlendirecektir.”
“Uzun kollu yargı”, ABD’nin yaygınlaştırdığı bir uygulamadır. ABD mahkemeleri, yalnızca kendi mevzuatında yer alan bir “suç” için yabancıları yargılayabilir; cezalandırabilir… Yaptırımların bir kısmı de bu zorbalık formülünden oluşur. Örneğin ABD idaresi, Afganistan Merkez Bankası’nın rezervlerine el koymuş ve tümünü 11 Eylül 2001 saldırısı ile temaslı bir tazminat davasının “teminatı olarak” dondurmuştur. “Uzun kollu yargı”, böylelikle, New York’tan Kâbil’e uzanmıştır.
ABD’nin Karadeniz’deki tehlikeli önceliklerine, sistemlerine üstte değindim. Wang Yi’nin vurguladığı “hegemonik zorbalık” eğilimlerini açıkça içermektedir. 1936 tarihli Montrö Boğazlar Mukavelesi ise, dünyanın bu tehlikeli coğrafyasını II’nci Dünya Harbi şartlarında dahi teminatta tutmuştur.
Değerini bilelim. Savunalım; koruyalım…”